Op verschillende manieren en om uiteenlopende redenen zijn in de afgelopen vijfentwintig jaar in Nederland pogingen ondernomen de taak en rol van de (rijks)overheid te verlichten. Privatisering is daarvan een voorbeeld. Aan analytische handreikingen ter ondersteuning van beslissingen over taakreallocaties binnen het publiek domein ontbreekt het niet. Daarentegen evenwel is nog betrekkelijk weinig systematisch onderzoek verricht naar de effecten van die reallocaties. Voorzover resultaten van dergelijk onderzoek voorhanden zijn, zijn de oordelen gemengd; niet uitsluitend blijkt van baten sprake. Dit nu lijkt in het bijzonder samen te hangen met de taaiheid van instituties en de logica van het politieke proces. Anders dan de universele roep om ‘de markt’ doet geloven, is er geen ‘one best solution’.

‘Ruimte voor Ruimte’, als uitwerking van een meer ontwikkelingsgerichte planologie, is op dit moment een van de meest omvangrijke ‘rood-voor-groen’-maatregelen in Nederland. Provincies met een reconstructieopgave (Gelderland, Limburg, Noord-Brabant, Overijssel en Utrecht) financieren de sloop van voormalige varkensstallen met de realisatie en verkoop van grote woningbouwkavels. Met dit uitruilbeleid hopen de provincies een betere kwaliteit van de leefomgeving te realiseren. In Noord-Brabant is ‘Ruimte voor Ruimte’ regionaal uitgewerkt. Uit onderzoek blijkt dat deze aanpak leidt tot een ruimtelijke kwaliteitswinst, een belangrijke hedendaagse ruimtelijke beleidsdoelstelling. Het is interessant te bezien wat deze innovatieve Brabantse regeling met verhandelbare ontwikkelingsrechten voor het Nederlandse ruimtelijkeordeningsbeleid betekent en in hoeverre een dergelijke aanpak, perfect aansluitend bij de ontwikkelingsgerichte en decentrale sturingsfilosofie, zoals genoemd in de Nota Ruimte, consequenties heeft voor de bestuurlijke coördinatie.

Met enige regelmaat trekken politici de loyaliteit van hun ambtenaren in twijfel. Een voorbeeld is de aanvaring van minister Donner van Justitie met twee gevangenisdirecteuren vorig jaar. Los van de vraag of de loyaliteit onder ambtenaren daadwerkelijk in het geding is, dringt zich een andere vraag op. Zijn bestuurders wel gebaat bij vergaande ambtelijke loyaliteit? In dit artikel wordt deze tweede vraag toegespitst op beleidsadviseurs. Bij dit type ambtenaren blijkt sprake te zijn van een spanningsveld tussen de ambtelijke loyaliteit enerzijds en de kwaliteit van de beleidsadvisering anderzijds. Komen zij in een loyaliteitsconflict terecht, dan hebben ze, zo zal ik uiteenzetten, drie opties. Maar beter is het dat zij voorkomen in een dergelijke situatie terecht te komen. Daarom wordt aan het slot van dit artikel betoogd hoe zij met dit spanningsveld zouden moeten omgegaan.

Er is een groeiende maatschappelijke behoefte te komen tot duurzame bedrijfsvoering. Verbetering van de bedrijfsmilieuzorg vormt vanuit dat oogpunt een belangrijk speerpunt voor de overheid. In een empirisch onderzoek hebben we zowel de bedrijfsinterne als externe milieuzorg van bedrijven gemeten in de Nederlandse agri-food sector. De interne zorg is gericht op het besturen en monitoren van bedrijfsinterne processen. Externe milieuzorg verwijst naar ketenzorg. Ketenzorg houdt in dat actieve samenwerking in de productketen plaatsvindt, waardoor milieuzorg een collectieve aangelegenheid wordt. Ketenzorg is een instrument voor duurzame milieuzorg. Uit de gepresenteerde resultaten van empirisch onderzoek in de Nederlandse agri-food sector blijkt dat de bedrijven laag scoren op interne en vooral externe milieuzorg. De overheid speelt met name bij externe milieuzorg geen proactieve rol. In dit artikel formuleren we argumenten (en dragen we instrumenten aan) voor een overheidsrol die met name ketengerichte milieuzorg moet stimuleren.

In het boek De dynamiek van dualisering worden de rol en positie van de burgemeester bij initiatieven voor vernieuwend gemeentebestuur onderzocht. Een van de conclusies luidt dat niet zozeer formele bevoegdheden bepalend zijn voor de invulling van het ambt, maar dat vooral de wijze waarop hier praktisch inhoud aan wordt gegeven doorslaggevend is. Met het oog op de aanhoudende discussie en onderzoeken naar de toekomstige invulling van het burgemeestersambt is dit een belangrijke constatering. De grootste uitdaging de burgemeesters van de toekomst is dat zij een beeld van zichzelf als ambtdrager uitdragen dat het eigen bestuurshandelen ondersteunt. In dit artikel wordt betoogd dat een burgemeester hierbij veel nut kan ontlenen aan een grondige analyse van typen gemeenten.