Een vergelijking tussen ontwikkelingen in het bedrijfsleven en de publieke sector leert dat maatschappelijke verantwoording in het bedrijfsleven prominenter op de agenda staat dan in de publieke sector. De positie van de interne toezichthouders en de aandeelhouders is in het bedrijfsleven sterker. Jaarverslagen en websites van het bedrijven in het algemeen scoren beter dan die van de publieke sector. Daarnaast worstelen beide sectoren met vergelijkbare vragen: de betrouwbaarheid en de relevantie van nietfinanciële verantwoordingsinformatie vormen een probleem en de interactie met stakeholders is voor beide sectoren van toenemend belang.

In recent ontwikkelde governance-codes spelen raden van toezicht een sleutelrol. De codes ontberen nog enkele wezenlijke zaken zoals de wijze waarop raden van toezicht de publieke belangen kunnen behartigen; het conflict tussen de controletaak en de adviestaak; en de gewenste mate van betrouwbaarheid als product van een raad van toezicht. Bekend en hardnekkig probleem rondom de raden van toezicht bij publieke instellingen is het ontbreken van een duidelijke eigenaar, aan wie de organisatie en de raad van toezicht verantwoording verschuldigd is. Noemenswaardig is de uitwerking waarbij stakeholders via een intermediaire raad de eigenaarsrol vervullen. Een professionele verantwoording van de raad van toezicht kan goed op deze zaken ingaan.

Maatschappelijke controle via internet zou een aanvulling kunnen vormen op bestaande vormen van controle in de publieke sector. Stakeholders kunnen publieke organisaties op basis van openbare informatie aanspreken op hun functioneren. Empirisch onderzoek in het onderwijs en de gezondheidszorg toont aan dat de bestaande mogelijkheden voor maatschappelijke controle via internet in beperkte mate worden gebruikt. Toch heeft de openbaarmaking van informatie via internet wel effect: de ‘vreemde ogen’ van maatschappelijk controleurs zetten scholen en ziekenhuizen aan tot het verbeteren van prestaties. Risico is echter dat dit leidt tot een nadruk op meetbare prestaties en daarmee een McDonaldization van de publieke sector.

In deze bijdrage wordt ingegaan op recente ontwikkelingen ten aanzien van het gebruik van het instrument benchmarking. Wat zijn mogelijkheden en valkuilen en hoe werkt het gebruik van dit soort instrumenten in de praktijk? Zijn ze alleen of voornamelijk relevant voor de eigen bedrijfsvoering of ook in het kader van publieke verantwoording en toezicht? De auteur gaat in op recente ervaringen met een grootschalige benchmark van uitvoeringsorganisaties.

In deze bijdrage ga ik - vanuit mijn persoonlijke ervaringen en betrokkenheid - in op de positionering en functies van maatschappelijke ondernemingen. Vanuit het bijzondere karakter van maatschappelijke ondernemingen bespreek ik de verschillende mogelijkheden om stakeholders invloed te geven. Ik eindig met een pleidooi voor meervoudige verantwoording aan de verschillende stakeholders.