Het kabinet-Balkenende II streeft met het actieprogramma ‘Andere Overheid’ naar een overheid die: terughoudender is in wat ze regelt, een groter beroep doet op maatschappelijke krachten, zich concentreert op een aantal kerntaken en hoogwaardige prestaties levert. Centraal staat de herbezinning op de inrichting en werking van de (rijks)overheid en op de verhouding tussen de overheid en de samenleving, die consequent ‘civil society’ wordt genoemd. Met behulp van vier actielijnen, die bijna zeventig initiatieven omvatten, wordt geprobeerd de overheid te veranderen. De ambities van het programma en de vele initiatieven rechtvaardigen bestuurswetenschappelijke aandacht. Wat is het ‘andere’ van ‘Andere Overheid’? Is dat echt anders - en beter? Zo niet, hoe zou een echt ‘andere’ overheid eruit kunnen zien? Dergelijke vragen, zo zal blijken, worden terecht gesteld. Vooral in organisatietheoretisch opzicht kent het programma relatief klassieke oriëntaties die niet alleen niet om een echt andere overheid gaan, maar ook tekortschieten om overheidsorganisaties zinvol te verbinden met complexe maatschappelijke contexten en praktijken.

In de gezondheidszorg wordt volop geïntegreerd. Zorg wordt integrale zorg, managers werken met integraal management en ziekenhuizen zijn geïntegreerde bedrijven. Het ontstaan van deze ‘integratiebeweging’ is te beschouwen als het antwoord op de gepercipieerde fragmentatie van de zorg. Integratie heeft het doel de afstanden tussen de verschillende onderdelen van de zorg te minimaliseren, de zorg tot één geheel te maken. Maar integratie als universele, ‘integrale’ oplossing voor alle problemen in de gezondheidszorg lijkt geen gedegen analyse van de problemen te bewerkstelligen. Daarnaast is het de vraag of de remedie de kwalen werkelijk verhelpt. Integratie blijkt niet altijd het gewenste effect op te leveren. Analyse van de afstand waarvoor integratie als middel wordt ingezet en analyse van de effecten van integratie zijn noodzakelijk om te leren omgaan met afstand.

Bij de Tweede-Kamerverkiezingen van 2002 en 2003 viel de personificatie van de politiek goed waar te nemen. Personificatie komt erop neer dat personen belangrijker worden dan hun partijen en programma's. Als je een beetje aansprekende man of vrouw bent die goed in de media weet over te komen, kun je het als politicus ver schoppen. Deze personificatie wordt veelal als ongewenst gezien, of in ieder geval iets wat niet versterkt zou moeten worden. Daarbij wordt vaak naar de situatie in de Verenigde Staten verwezen waar verkiezingen het karakter dragen van een circus vol met verkiesbare actiehelden. In Nederland is de introductie van de gekozen burgemeester vooralsnog weer van de baan. De weerstand tegen de gekozen burgemeester is voor een deel te verklaren uit de angst dat we na deze bestuurlijke vernieuwing te maken krijgen met politieke charlatans en Wild West-burgemeesters. Ten onrechte.

De overheid heeft op een aantal beleidsterreinen een voorzichtig begin gemaakt met de invoering van vraagsturing. Vraagsturing moet er voor zorgen dat de aanbieders van bijvoorbeeld zorg of onderwijs, sectoren die een sterke traditie van aanbodsturing en -financiering kennen, meer oog krijgen voor de wensen van hun klanten. Uiteindelijk zou vraagsturing - naast meer klantentevredenheid - moeten leiden tot een doelmatiger en doeltreffender publieke dienstverlening. In dit artikel zetten we een drietal recente ervaringen met vraagsturing op een rij en gaan we na of ze in potentie kunnen leiden tot meer keuzevrijheid voor klanten en een vergrote doelmatigheid.