Evaluatiestudies zijn in het openbaar bestuur aan de orde van de dag. Ze zijn er in alle soorten en maten. Recent wordt nagedacht over ‘lerende’ evaluaties: evaluatiestudies waarbij de nadruk niet zozeer wordt gelegd op het inventariseren van successen en mislukkingen, maar waarbij het vooral gaat om het gezamenlijk door evaluatoren en geëvalueerde te komen tot verbeteringen van het betreffende project. Beoordelen is een element van deze evaluatie, maar daarnaast gaat het er vooral ook om een leerproces te organiseren. Deze evaluatiemethode stelt uiteenlopende eisen aan evaluatoren en genereert veel rolconflicten voor hen. Genoeg reden om bij dit fenomeen stil te staan. Dit artikel wil in de eerste plaats licht werpen op de plaats van de lerende evaluatie te midden van de stortvloed aan wetenschappelijk onderzoek naar evaluatiestudies. Aan de hand van een analyse van een door onszelf uitgevoerd lerend evaluatieproject komen wij tot een nadere plaatsbepaling van de lerende evaluatie. Onze ervaringen kunnen de theorievorming rond de lerende evaluatie, maar ook de praktijk van dergelijke evaluatiestudies verder brengen.

Met het omvattende Programma Andere Overheid (PAO) wil de rijksoverheid zich vernieuwen, vooral omdat er volgens het kabinet veel misgaat in de relatie tussen de overheid en burgers. Maar juist over die relatie biedt het programma weinig concrete plannen. In dit artikel betogen we dat een strategie van horizontalisering voorziet in die leemte. We presenteren vier vormen van horizontalisering: prestatievergelijking, openbaarheid, horizontale verantwoordingsrelaties en stakeholderdialoog. Die vormen komen pas tot wasdom als de overheid haar reguleringsstijl aanpast, als er op departementen een ‘spirit of experimentalism’ ontstaat. Al blijven er dan nog genoeg serieuze belemmeringen voor horizontalisering over, zoals het streven naar gelijkheid en een cultuur van wantrouwen.

In 1998 werd in dit tijdschrift een themanummer gewijd aan de dilemma's van interactief beleid. In dit artikel bespreken wij een voor Nederland relatief nieuwe methode voor interactieve beleidsvorming - de burgerjury - aan de hand van de in het themanummer geschetste dilemma's. Een burgerjury is vergelijkbaar met een jury die gebruikt wordt in de rechtspraak in Angelsaksische landen. De jury krijgt een vraag van publiek belang voorgelegd, verdiept zich in bewijsmateriaal, hoort ‘getuigen’, en doet na gezamenlijk overleg vervolgens een uitspraak. De burgerjury betrekt een relatief klein aantal mensen die zo volledig mogelijk worden geïnformeerd, waarbij sterk op proces en inhoud wordt gestuurd. Op basis van onze eigen ervaringen met de burgerjury geven wij aan hoe in deze methode met de dilemma's van interactief beleid kan worden omgegaan, en wat voor rol de burgerjurymethode kan spelen in het ontwikkelen van beleid. We komen tot voorzichtig positieve conclusies; de burgerjury lijkt vooral geschikt wanneer het doel is het vergroten van probleembewustzijn en van de transparantie van de overheid.

Op 22 maart 2005 sneuvelde het Wetsvoorstel introductie gekozen burgemeester (TK 2003-2004, 29 223 nr. 1) in de Eerste Kamer. De direct gekozen burgemeester is in Nederland echter niet dood en begraven: de discussie is nog steeds springlevend. Invoering van de direct gekozen burgemeester is een ingrijpende operatie; de kwaliteit van het bestuur kan in het geding komen. In de discussie verdient de integriteit van de direct gekozen burgemeester de nodige aandacht. Door het kabinet is dit in het Wetsvoorstel onderkend: ‘Politieke ambtsdragers dienen van onbesproken gedrag te zijn. Dat geldt ook voor de gekozen burgemeester’ (TK 2003-2004, 29 223 nr. 1: 30). In de Verenigde Staten is men al sinds jaar en dag gewend gezagsdragers rechtstreeks te kiezen. De vraag is wat de Amerikaanse praktijk ons op dit vlak leren kan.